بلاگ, صنایع دستی چوبی

خاتم کاری یکی دیگر از هنرهای صنایع دستی اصفهان

خاتم کاری یکی دیگر از هنرهای صنایع دستی اصفهان

خاتم کاری

     برش و کنار هم چیدن لایه‌های خاتم به صورت پیوسته برای ایجاد نقوش منتظم هندسی جهت آراستن و پوشاندن کامل سطح اشیا را خاتم کاری می‌گویند.

     تزیین سطح اشیا به وسیله‌ی لایه‌های خاتم آخرین مرحله‌ی هنر خاتم کاری است. پیچیده‌ترین و پرزحمت ترین کار این هنره مرحله‌ی خاتم سازی است که با ساخت مفتول‌ها ظریف منشوری شکل از جنس‌های مختلف آغاز و با تهبه‌ی لبه‌های خاتم پایان می‌باید. از مهم‌ترین ویژگی‌های خاتم کاری ایجاد سطحی با نقش‌های رنگین، منتظم و هندسی است که از ترکیب و تکرار انبوه شکلی واحد (مثلث متساوی‌الاضلاع به ابعاد حداکثر در میلی متر) حاصل می‌شود.

هدف و کاربرد:

     کاربرد نهایی هنر خاتم در تزیینات اشیایی مختلف مانند درب ، پنجره ، صندوقچه، جعبه، قاب عکس یا آینه، میز و صندلی، قلمدان،رحل، گوشی تلفن، بدنه‌ی ساز‌های موسیقی و مانند آن است .

قلمدان خاتم - خاتم کاری یکی دیگر از هنرهای صنایع دستی اصفهان - هنر دیبا

شکل ظاهری:

     تزیینات حاصل از خاتم کاری به صورت سطحی صاف یا منحنی، با توجه به سطح زیر کار مشاهده می‌شود. نقوشی که در هنر خاتم کاری استفاده می‌شود چون بر مبنای شكل مثلث است، همواره شکل‌های هندسی منتظم بوده و گاه از ترکیب چند نوع نقش خاتم، گره‌های هندسی نیز پدید می‌آیند‌. کیفیت و مرغوبیت خاتم به غیر از کیفیت مواد اولیه و رنگ‌بندی نقوش به چگونگی یکپارچه شدن مجموعه‌ی نقوش و حفظ نظام  هندسی آنها نیز بستگی دارد.

در ادامه مطالعه کنید  روش‌های تزیین شیشه از هنرهای صنایع دستی
طرح خاتم - خاتم کاری یکی دیگر از هنرهای صنایع دستی اصفهان - هنر دیبا

لایه‌هایی تشکیل شده از نقوش هندسی که با برش مقطعی دسته‌ای از مفتول‌های منشوریشکل منظم و به هم چسبیده از جنس‌های مختلف( انواع چوب، استخوان، فلز و عالج ) به دست می‌آید را خاتم  می‌گویند .

فناوری (روش تولید)

ابزار و وسایل

      برای ساخت خاتم به غیر از ابزارها و تجهیزات عمومی نجاری از ابزار و وسایل خاص این هنر نیز استفاده می‌شود که عبارتند از : انواع اره، مغار و اسكنه، رنده سوهان چوب و فلز، انواع سنباده و دستگاه‌های پرسی، گیره‌های دستی و دستگاه ساینده، لیسه و وسایل رنگ و لاك.

      همچنین از وسایل و تجهیزات کمکی دیگری نیز برای خاتم سازی استفاده می‌شود که شامل تنگ، میز کار و سندان سیم کوبی، ظرف چسب، چراغ گاز هستند.

ابزار و وسایل خاتم - خاتم کاری یکی دیگر از هنرهای صنایع دستی اصفهان - هنر دیبا

مواد و مصالح

      در خاتم کاری از مواد مختلفی مانند : انواع چوب، استخوان، عاج، فلز (نقره، طلا، برنج، مس و آلومینیم)، چسب، نخ پرک  و گاهی فیبرهای مصنوعی استفاده می‌شود. چوب‌های فوفل و آبنوس برای رنگ‌های سیاه و قهوه‌ای، بقم و عناب برای رنگ‌های قرمز و نارنجی، افرا و شمشاد برای زرد و کرم، توسکا و چنار برای رنگ‌های سبز و نارنجی در خاتم کاری به کار می‌روند .

مراحل تولید:

     همانطور که پیش از این گفته شد تولید خاتم شامل دو مرحله‌ی خاتم سازی و خاتم کاری است.

ا- خاتم سازی :

     برش و کنار هم چسباندن طولی مفتول‌های منشوری شکل به صورت منظم از جنس‌های مختلف (چوب، عاج، استخوان و فلز)و برش مقطعی آنها برای ساخت لایه‌های تشکیل شده از نقوش هندسی را «خاتم سازی» می‌گویند.

در ادامه مطالعه کنید  مس و خاتم محصولی زیبا در بورس صنایع دستی

     مهم‌ترین مراحل خاتم سازی به شرح زیر است:

  • طرح هندسی مورد نظر را انتخاب می‌کنند.
  • مفتتول‌هایی از جنس چوب‌های رنگی، فلز استخوان و عاج به ضخامت ۱ تا ۲ میلی‌متر با مقطع مثلث و به طول حدود سی سانتی‌متر می‌سازند.
  • هر مفتول را داخل شیار تنگ قرار می‌دهند و با سوهان سه وجه آن را به صورت یکنواخت می‌سایند.
  • چهار مفتول منشوری را با توجه به رنگ‌های موردنظر به صورت طولی کنار یکدیگر چیده و می‌چسبانند. (پره سازی)
  • ۶ پره را براساس طرح به صورت طولی کنار هم چیده ، چسبانده و آن را با تخ پرک می‌پیچند. (شمسه پیچی)
  • با کنار هم چیدن و چسباندن پره‌ها و شمسه‌ها (به ترتیب تو گلوبندی، گل بندی و لوزبندی) قامه‌بندی و پرس می‌کنند.
  • قامه را به صورت لایه‌هایی با ضخامت حدود سه میلی‌متر برش می‌زنند.
  • دو طرف هر قامه را با لایه‌ای از چوب ساده می‌پوشانند و می‌چسبانند. (آستری کردن)
  • هر قامه‌ی آستری شده را از خط مبانی ضخامت آن برش می‌زنند تا دو لایه‌ی خاتم به دست آید. (خاتم سازی)
مراحل خاتم - خاتم کاری یکی دیگر از هنرهای صنایع دستی اصفهان - هنر دیبا

۲- خاتم کاری

مراحل کار

  • زیر ساخت چوبی را انتخاب می‌کنند .
  • لایه‌های خاتم را از پشت و رو می‌سایند و به تناسب وسعت زیر ساخت آماده می‌کنند .
  • لایه‌های خانم را با توجه به طرح نهایی و به تناسب سطوح مختلف  زیر کار و برش زده و کنار یکدیگر می‌چسبانند.
  • پس از پایان کار سطح خاتم کاری شده را پرداخت می‌کنند و روغن جلا می‌زنند .
  • هنر خاتم کاری در شهرهای شیراز، اصفهان ، گلپایگان و تهران رواج دارد.
مراحل خاتم - خاتم کاری یکی دیگر از هنرهای صنایع دستی اصفهان - هنر دیبا

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *